Start meteorologische winter: Het koude en donkere seizoen

De start van de winter markeert het astronomische begin van de winter op 21 en 22 december. Het is de tijd van de winterzonnewende wanneer de zon verticaal boven de Steenbokskeerkring staat. Vandaag is echter de meteorologische winter van start gegaan. We leggen de verschillen uit.

Het jaar is in verschillende perioden opgedeeld, de seizoenen. Deze worden gekenmerkt door karakteristieke astronomische of klimatologische eigenschappen. Tijdens de start van de winter op meestal 21 of 22 december, bereikt de zon het zuidelijkste punt op haar schijnbare baan aan de hemel, de zuidelijke keerkring.

Daarom wordt er ook wel over winterzonnewende gesproken. De zon staat dan exact 23,5 graden ten zuiden van de evenaar loodrecht aan de hemel. Dit betekent dat de zon op het noordelijk halfrond op het laagste punt boven de horizon staat. Op het zuidelijk halfrond is het daarentegen de langste dag van het jaar en begint tegelijkertijd de kalenderzomer.

We spreken officieel van het begin van de winter wanneer dit op de kalender zo is. Strikt genomen is het echter niet gebaseerd op een datum, maar op de positie van de aarde ten opzichte van de zon. Daarom is de term ‘astronomische start van de winter’ nauwkeuriger.

Het begin van de winter valt niet altijd op dezelfde kalenderdag. Daarom kan de start van de winter met één dag verschillen. Meestal valt de astronomische en dus ook de kalenderstart van de winter echter op 21 december. Dit zijn de data tot 2027:

Hoe ontstaan de seizoenen?

Wanneer eindigt de winter?

Na het begin van de winter beweegt de zon terug naar de evenaar. De nachten op het noordelijk halfrond worden weer korter en de heldere lengte van de nacht neemt geleidelijk toe. Tot half januari is dit in eerste instantie echter nauwelijks merkbaar. De winter eindigt ongeveer drie maanden later op 21 of 22 maart tijdens de lente-equinox of met het kalenderbegin van de lente.

Hoe komt het tot het begin van de winter?

De reden voor de seizoenen zijn de verschillende snelheden van hoe de aarde in haar baan om de zon draait. Op het noordelijk halfrond zijn de lente en zomer ongeveer tien dagen langer dan de herfst en de winter.

De aarde draait in 365 dagen tijd om de zon. De aardas is daarbij onder een hoek van 23,5 graden gekanteld naar de zon. Hierdoor verandert de invalshoek van de zonnestraling op het aardoppervlak in de loop van het jaar en wordt de aarde tijdens haar reis om de zon in verschillende mate beschenen.

In de winter bereiken de zonnestralen in een min of meer vlakke hoek het noordelijk halfrond. De zon staat relatief laag aan de horizon, maar in de zomer hoog. De laagstaande winterzon kan de lucht echter niet zoveel verwarmen als in de zomer. Daarom is het op het winterse halfrond aanzienlijk kouder dan in de zomermaanden.

Wat is de meteorologische start van de winter?

De meteorologische winter wordt, in tegenstelling tot de astronomische winter, toegewezen aan de volledige maanden december, januari en februari. Meteorologisch gezien begint de winter op 1 december, omdat het om statistische redenen voor meteorologen altijd makkelijker was, vooral in het begin van de wetenschap, om drie hele maanden aan een seizoen toe te kennen. Dit maakt het eenvoudiger om de weergegevens over een langere periode te vergelijken.

De meteorologische herfst eindigt dus op 30 november. Deze definitie is opgesteld door de Wereld Meteorologische Organisatie (WMO). Over het algemeen beginnen de lente, zomer, herfst en winter in de meteorologie altijd op dezelfde dag:

Hier op het noordelijk halfrond is de winter het koudst en tevens de donkerste van de vier seizoenen. Op het noordelijk halfrond wordt het dieptepunt van het donkere seizoen bereikt tijdens de winterzonnewende. Vanaf dan worden de dagen geleidelijk weer langer. Dit houdt in dat de potentiële opbrengst aan dagelijkse zonneschijn dan weer toeneemt.

Fenologische begin van de winter

Een andere manier om de winter vast te stellen is de zogenaamde fenologische methode. Het begin van de winter hangt af van het fenomeen in de natuur. Bij het observeren van planten leidt men het begin van de winter direct af uit het ontwikkelingsstadium van verschillende planten.

Deze fenologische start van de winter hangt vooral af van het weer, het microklimaat van het gebied en de breedte- en lengtegraad. Het begin van deze winter vindt in de steden bijvoorbeeld meestal later plaats dan op het platteland. In het zuiden begint het ook later dan in het noorden.

Het begin van de fenologische winter markeert meestal de bladval van de Engelse eik, de laatrijpe appel en de naaldval van de Europese lariks. Vanaf dat moment heerst er bij de inheemse vegetatie een winterrust.

In termen van fenologie eindigt de winter wanneer de eerste sneeuwklokjes en hazelaarbloesems beginnen te bloeien. Dan start de lente.