Graspollen: Grote oorzaak van allergieën

De talrijke grassoorten behoren tot verschillende families. Deze omvatten de zoete grassen (Poaceae), cypergrassen (Cyperaceae) en de bloembies (Junaaceae). Grassen komen wereldwijd voor en worden beschouwd als windbloed. Dit betekent dat ze enorme hoeveelheden stuifmeel verspreiden. Meer dan twee derde van de mensen die allergisch zijn voor pollen reageert op graspollen. Maar niet alle grassen veroorzaken allergieën, zoals havergrassen (Avena sp.), riet (Phragmites australis) of handjesgras (Cynodon dactylon).

Grassen zijn de belangrijkste bron van menselijke voeding, maar ze zijn tevens de belangrijkste oorzaak van hooikoorts. Dit omvat ook rijst, tarwe en maïs. Veel grassen dienen ook als graslandvoer voor huisdieren en wilde dieren.

Het stuifmeel van zoete grassen, waarvan de familie meer dan 9.000 verschillende soorten omvat, is meestal relevant. Grassen groeien bijna overal ter wereld en komen daarom in bijna alle klimaatzones voor. De grassen verschillen echter in hun uiterlijk. Naast éénjarige grassen die slechts enkele centimeters hoog zijn, zijn er ook enkele die enorme hoogten bereiken en meer dan 100 jaar oud worden.

Alleen al in Nederland zijn er meer dan 200 verschillende grassoorten. Sterke allergische klachten worden vooral veroorzaakt door de hoge grassen van de voederweiden, zoals de timothee, het kropaar (Dactylis glomerata), de haver (Arrhenatherum elatius) en het Engels en Italiaans raaigras (Lolium perenne en L. multiflorum). Mensen met een allergie zijn echter ook gevoelig voor verschillende graansoorten, zoals rogge (Secale cereale).

Meestal zijn de enkele bloemen van grassen klein en onopvallend. De bloemen bevatten de kleine stuifmeelkorrels. Grasbloemen hebben een zeer eenvoudige structuur en hebben geen kelken en opvallende bloembladen. De grassen worden bestoven door de wind, die hun stuifmeel soms honderden kilometers verspreidt en naar andere planten transporteert. Windbestuivende planten moeten daarom aanzienlijk meer stuifmeel produceren dan andere planten om voor bestuiving te zorgen.

Om de pollen ver te verspreiden, moeten ze licht en erg klein zijn. Hierdoor kunnen er tijdens de bloeiperiode stofwolken ontstaan. Dit komt ook doordat grassen zelf vaak massaal verschijnen. De bloem van een enkele grasspriet bevat ongeveer vier miljoen stuifmeelkorrels. Rogge geeft nog grotere hoeveelheden van zo'n 19.000 stuifmeelkorrels per meeldraad af. Zo produceert een gemiddelde stengel ongeveer zeven miljoen stuifmeelkorrels.

De pollen van maïs zijn ook agressief. De verspreiding is echter vrij zwak, omdat de stuifmeelkorrels relatief groot zijn en de draden kleverig zijn en dus komen ze niet ver. Allergiepatiënten kunnen alleen symptomen ervaren in de directe omgeving van maïsvelden.

De eerste grassen bloeien meestal vanaf half april. Het hoofdseizoen is tussen half mei en begin augustus. Bij de overgrote meerderheid, 40 tot 70 procent van de mensen die allergisch zijn voor pollen, veroorzaken graspollen de typische symptomen.

Bij droog weer in de vroege zomer is relatief stuifmeel vrije lucht bijna alleen te vinden aan zee. Anders helpt aanhoudende regen, omdat het stuifmeel dan lange tijd uit de lucht wordt gespoeld.

Vanaf half augustus neemt het aantal pollen geleidelijk af. Door de diversiteit aan soorten kan de bloeiperiode echter tot november aanhouden. In de herfst zijn de pollenconcentraties in de lucht echter slechts laag.

Wetenschappers hebben ontdekt dat de stuifmeelconcentraties in de lucht van jaar tot jaar toeneemt. Al in 2012 toonde een Europese studie aan dat de pollenconcentratie in stedelijke gebieden met drie procent per jaar toeneemt en in landelijke gebieden met ongeveer één procent.

Naast de opwarming van de aarde is hiervoor het stijgende koolstofdioxidegehalte in de atmosfeer verantwoordelijk. Omdat CO2 de plantengroei bevordert, produceren planten vervolgens ook meer stuifmeel.

Amerikaanse onderzoekers van de Universiteit van Massachusetts in Amherst toonden in een kamerexperiment aan dat de timothee meer stuifmeel per bloem produceert wanneer hij wordt blootgesteld aan hogere niveaus van koolstofdioxide in de lucht. In de atmosfeer wordt een CO2-concentratie van 400 ppm (part per million) gemeten. De grassen, die in een gesloten klimaatkamer waren gegroeid met tweemaal het CO2-gehalte van 800 ppm, produceerden zo'n 50 procent meer stuifmeel per bloem. Tegelijkertijd was ook het aantal bloemstengels in deze perken flink toegenomen. Over het algemeen verhoogde dit de stuifmeelproductie met 200 procent.

Deze resultaten schetsen een sombere toekomst voor wereldwijde blootstelling aan allergieën. De opwarming van de aarde en de toenemende concentratie van koolstofdioxide in de atmosfeer stimuleren de pollenproductie als geheel. De blootstelling aan graspollen zou tegen het einde van deze eeuw kunnen verdubbelen. Bovendien worden de allergene effecten van pollen verergerd door luchtverontreinigende stoffen.

Veel voorkomend: spelt, haver, gerst, gierst, maïs, evenals meel en zemelen die daaruit worden verkregen, soms ook tomaten en peulvruchten.