Het overgangsseizoen: Welk weer past bij de herfst?

De herfst is een echt overgangsseizoen. Dit heeft te maken met de stand van de aarde ten opzichte van de zon. De herfst begint op het noordelijk halfrond wanneer de zon loodrecht boven de evenaar staat. Dit wordt ook wel de herfstequinox genoemd.

De seizoenen en de duur van de dag en nacht worden gekenmerkt door de stand van de aardas. In de zomer staat de aarde op het noordelijk halfrond meer gekanteld naar de zon en in de winter meer van de zon af. Na de start van de herfst bereiken de zonnestralen dus steeds meer het zuidelijk halfrond, waarbij de dagen bij ons korter worden.

In het zuidelijk halfrond is op 1 september in tegenstelling tot bij ons de meteorologische lente van start gegaan. Daar vindt de herfst in de maanden maart, april en mei plaats.

Ondanks de korte dagen, kennen we nog vaak genoeg vriendelijk nazomerweer met flinke zonnige perioden. In de ochtend kan er sprake zijn van mist, omdat er doorgaans weinig wind staat. Toch is het duidelijk te merken dat het seizoen verandert: de zon wordt zwakker, het wordt eerder donker en de bomen verkleuren. De koude lucht uit het hoge noorden heeft weer meer invloed op de temperatuur en de luchtmassa boven Rusland en Siberië koelt sneller af. De vogels trekken weg en de eerste nachtvorst treedt op.

Tijdens de herfst bepalen lage- en hogedrukgebieden in min of meerdere mate of het bij ons warm of koud is. Deze drukverdelingen besluiten tevens uit welke hoek de wind waait en welke luchtoort er wordt aangevoerd. Omdat de zon de aarde overal verschillend opwarmt, ontstaan er grote temperatuurverschillen tussen het noordelijk halfrond, het zuidelijk halfrond en de evenaar.

Op het noordelijk halfrond scheidt de polaire straalstroom de warme lucht bij de evenaar van de koude poollucht in het noordpoolgebied. Dit is een kronkelende wind in de atmosfeer tussen een hoogte van 9 en 14 kilometer en kan soms wel windsnelheden bereiken van meer dan 300 kilometer per uur.

Deze lange meanderende wind stroomt van west naar oost en voert lagedrukgebieden aan, maar kan er ook voor zorgen dat een hogedrukgebied zich boven Europa manifesteert. Het hogedrukgebied blokkeert zo de aanvoer van depressies en zorgt voor aanhoudend nazomerweer.

Het warme en zonnige najaarsweer wordt veelal veroorzaakt door een hogedrukgebied boven Midden-Europa. Onder invloed van een zuidelijke tot zuidoostelijke aanvoer kan het dan nog tot in november 20 graden worden. Dit is echter afhankelijk van waar het hogedrukgebied zich heeft gepositioneerd; wanneer het hogedrukgebied verder naar het noorden ligt, zal de lucht veel droger en koeler zijn. De nachten verlopen dan vaak fris en de eerste nachtvorst vindt plaats.

De herfst is overigens bij uitstek het seizoen van de mist, dus de nachten en ochtenden verlopen vaak wel mistig. Slechts drie keer verliep de herfst warmer dan in 2021. De allerhoogste temperatuur ooit gemeten in de herfst is zelfs 35,1 graden. Deze waarde werd bereikt op 15 september 2020.

Het onstuimige herfstweer wordt vaak veroorzaakt door een lagedrukgebied vanaf de Atlantische Oceaan. Het koelt in de herfst af, omdat het noordelijk halfrond minder zonne-energie ontvangt. De zee koelt daarbij minder af dan land.

De hoogste zeewatertemperaturen worden immers bereikt in augustus. Het zeewater is dus nog relatief warm. Dit zorgt ervoor dat de overgang van de zomer naar de winter een tijdje duurt. De invloed van de zee is in het noordwesten van Europa goed merkbaar: zo zal de temperatuur langs de kust overdag lager zijn dan in Limburg, maar ’s nachts en in de winter hoger. De warmte van het zeewater fungeert als een belangrijke energiebron voor stormdepressies.

De herfststormen zijn om die reden vaak veel intenser dan zomerstormen en gaan vaak gepaard met zware windstoten. De meeste stormen komen echter voor in de winter.